Við hjá Landsneti gefum árlega út Kerfisjöfnuð – skýrslu sem varpar ljósi á stöðu og þróun framboðs og eftirspurnar raforku næstu fimm árin. Skýrslan er lykilverkfæri til að greina líklegar áskoranir í raforkukerfinu og styður við ákvarðanatöku um hvernig tryggja megi afhendingaröryggi, bæta nýtingu flutningskerfisins og stuðla að orkuskiptum.
Tilgangur og áherslur skýrslunnar
Kerfisjöfnuður 2025–2029 veitir heildstæða mynd af því hvernig jafnvægi milli orkuvinnslu og orkunotkunar þróast næstu ár – bæði að því er varðar afl og heildarorku.
Meðal lykilspurninga sem skýrslan svarar eru: Er nóg rafmagn fyrir alla notendur? Og ef ekki – hvað þarf að gera til að bregðast við?
Meðal þess sem metið er:
- Líkur á orkuskorti og aflskorti
- Hvar og hvenær skerðingar gætu orðið
- Áhrif flutningstakmarkana og helstu flöskuhálsa í kerfinu
- Áhrif áætlaðra framkvæmda í framleiðslu og flutningskerfi á stöðuna
Þröngt í búi – líkur á orkuskorti fara vaxandi
Raforkukerfið stendur frammi fyrir vaxandi áskorunum. Ef ekki verður gripið til aðgerða gæti komið til orkuskorts og skammtana.
Flutningskerfið víða við mörk sín
Flöskuhálsar í flutningskerfinu koma í veg fyrir að ný orka nýtist þar sem mest er þörf. Snið IIIb – tengingin milli Norður- og Suðurlands – er stærsta einstaka hindrunin.
Flutningstakmarkanir hafa kostað þjóðarbúið 11–15 milljarða króna á ári
Hætta er á aflskorti á tímabilinu, einkum á háálagstímum
Mest hætta á skerðingum er yfir veturinn (október–apríl)
Án aðgerða: Hver eru líkleg áhrif?
Orkuskortur óumflýjanlegur
Orkuskortur verður nær óumflýjanlegur á síðari hluta tímabilsins
Flutningskerfið að ná þolmörkum
Flutningskerfið nær hámarksgetu víða og hætta skapast á skerðingum
Töf á orkuskiptum og vexti
Orkuskipti og efnahagsvöxtur tefjast vegna skorts á aðgengilegri raforku
Töpuð tækifæri vegna raforkuskorts
Tækifæri til nýsköpunar og atvinnuuppbyggingar glatast þar sem raforkuöryggi verður ekki tryggt
Aðgerðir sem bæta stöðuna
Nýjar virkjanir og styrking flutningskerfisins
Sambland af nýjum virkjunum og styrkingu flutningskerfisins dregur úr líkum á skerðingum og tryggir afhendingu
Sveigjanleg notkun og geymslur
Sveigjanleg notkun stórnotenda og/eða orkugeymslur geta hjálpað kerfinu að standast álagstoppa
Raforkumarkaður og verðmyndun
Skipulagðir raforkumarkaðir og virk verðmyndun stuðla að orkusparnaði og aukinni skilvirkni
Sameinaðar aðgerðir á sviði vinnslu, flutnings og eftirspurnar gefa bestu niðurstöðurnar.
Undanfarin ár hefur þróun eftirspurnar farið fram úr uppbyggingu innviða og nýrrar orkuvinnslu, sem veldur aukinni spennu í kerfinu, einkum þegar náttúrulegar sveiflur í vatnsbúskap bætast við. Þetta gerir kerfið viðkvæmt – sérstaklega yfir vetrartímann þegar notkunin er mest.
Óleystir flöskuhálsar í flutningskerfinu hafa einnig áhrif á hvernig nýjar orkueiningar nýtast og hvort rafmagn kemst leiðar sinnar þangað sem þörfin er mest. Þótt til séu hagkvæmir virkjanakostir á landsbyggðinni er það skortur á tengingum og dreifingu sem oft ræður úrslitum – bæði fyrir afhendingu og orkunýtingu.
Skýrslan sýnir að ef ekki verður gripið til aðgerða, þá versnar ástandið hratt. Það sem áður voru sviðsmyndir af „mögulegum“ vandamálum eru nú að þróast í líklegri atburðarás. Til þess að stöðva þá þróun þarf bæði markviss viðbrögð við skammtímaáhættu og framtíðarsýn um hvernig byggja eigi upp sterkara og sveigjanlegra raforkukerfi.
Verði brugðist við með heildstæðum hætti – með styrkingu flutningskerfisins, nýrri orkuvinnslu, aukinni sveigjanleika í notkun og virkari raforkumarkaði – má draga verulega úr áhættunni og tryggja að orkan nýtist þar sem hún skiptir mestu máli fyrir samfélagið í heild. Í því felst ekki aðeins afhendingaröryggi, heldur líka grundvöllur orkuskipta og áframhaldandi atvinnuuppbyggingar.